Hyrje
Përkufizimi i temës: Rëndësia e kompostit qëndron në përmirësimin e cilësisë së tokës dhe në sigurimin e ushqyerjes së shëndetshme për bimët. Plehu organik nga komposti përmban nutrientë të nevojshëm për rritjen e shëndetshme të bimëve, ndihmon në ruajtjen e lagështisë së tokës dhe përmirëson strukturën e saj, duke kontribuar në rritjen e prodhimit bujqësor dhe në mbrojtjen e mjedisit.
Objektivi: Qëllimi i këtij raporti është të vihet në pah rëndësia e kompostit dhe përfitimet që ka mjedisi nga përdorimi i plehut organik që përfitohet nga kompostimi.
Metodologjia: Për këtë hulumtim kemi përdorur metoda të kërkimit të informacioneve nga burime të sigurta online.
Çka është kompostimi
- Kompostimi është mënyra më natyrale e riciklimit dhe është një nga veprimet më të fuqishme që mund të ndërmarrim për të reduktuar mbeturinat në deponi, për të adresuar ndryshimet klimatike dhe për të ndërtuar tokë të shëndetshme.
- Kompostimi është dekompozimi biologjik i kontrolluar aerobik (i nevojshëm për oksigjen) i materialeve organike nga mikroorganizmat. Materialet organike (me bazë karboni) përfshijnë copat e barit, gjethet, prerjet e oborrit dhe pemëve, mbetjet ushqimore, mbetjet e të korrave, plehun e kafshëve dhe biosolidet. Komposti është një modifikim i errët, i thërrmueshëm, me erë dheu, biologjikisht i qëndrueshëm, i prodhuar nga dekompozimi aerobik i materialeve organike.
Figura 1: Pamja e kompostit [1]
Procesi i Kompostimit
Çka mund të vendosim në kompostim?
Mund te kompostohet 💚: Mbetjet e frutave dhe perimeve, llojet e kafesë, karton, leter, pleh pule, të prera bari, degëza të copëtuara, lëvozhgat e vezës, hiri i oxhakut, lëvozhga, qese qaji, tallash.
Nuk mund te kompostohet❌: Gjethe të arrës, qymyr apo hi qymyri, produkte të qumështit dhe vezë, insekte, vajra, mish apo peshk ose kocka të peshkut, jashtëqitje e kafshëve.
Procesi: Kompostimi kërkon një raport specifik karbon-azot të materialeve të shtuara, si dhe oksigjen dhe lagështi të mjaftueshme, në mënyrë që mikroorganizmat në sistem të mund të lulëzojnë ndërsa treten dhe shpërbëjnë materialet organike. Struktura e grumbullit të kompostimit kontribuon gjithashtu në suksesin e procesit të kompostimit pasi faktorë të tillë si madhësia e grimcave dhe dendësia e grumbullit ndikojnë në nivelet e oksigjenit dhe lagështisë. Ndërsa materialet dekompozohen, temperatura e grumbullit rritet dhe më pas bie. Procesi i dekompozimit natyror rezulton në një material të errët, të thërrmueshëm, me erë dheu të quajtur kompost.
Kompostimi është një proces të cilin mund ta bëj çdo kush duke filluar nga familjet nëpër shtëpitë e tyre private pastaj në komunitet, në komuna, nëpër kompani të ndryshme dhe nëpër industri.
Ndikimet e dërgimit të ushqimit dhe materialeve të tjera organike në deponi
- Në vitin 2019, 66.2 milion ton ushqim të humbur u gjeneruan në sektorët e shitjes me pakicë të ushqimit, shërbimit të ushqimit dhe rezidencialeve në Shtetet e Bashkuara. Vetëm 5% e atij ushqimi të humbur u kompostua.
- Kur ushqimi dhe materialet e tjera organike dekompozohen në një deponi ku ekzistojnë kushte anaerobe (pa oksigjen), bakteret shpërbëjnë materialet dhe gjenerojnë metan, një gaz i fuqishëm serrë.
- Ushqimi i tretur është përgjegjës për 58% të emetimeve të metanit në deponi.
Përfitimet e kompostimit dhe plehut të fituar nga kompostimi
Figura 2: Disa sektorë të cilët përfitojnë nga kompostimi [3]
Bujqësia:
- Përmirëson rritjen dhe shëndetin e bimëve.
- Ofron lëndë ushqyese të bimëve në një formë organike të qëndrueshme.
- Rrit thellësinë e rrënjosjes së bimëve.
- Përmirëson vetitë fizike, biologjike dhe kimike të tokës.
- Redukton erozionin.
- Ruan ujin.
- Plehu redukton mbirjen e barërave të këqija dhe moderon temperaturën e tokës.
Ajri:
- Redukton emetimet e gazeve serrë (GHG); sekuestron karbonin.
- Redukton emetimet e pluhurit të grimcave (PM10 dhe PM 2.5).
- Kompostimit reduktojnë emetimet e metanit në landfill.
Përshtatja ndaj Ndryshimeve Klimatike:
- Komposti dhe mulçi e ndihmojnë shtet të ndryshme të përshtaten me ndryshimet klimatike duke sekuestruar karbonin, duke reduktuar emetimet e gazrave serrë, duke kursyer ujin, duke reduktuar erozionin, duke reduktuar përmbytjet dhe rrëshqitjet e baltës;
- Reduktimi i përdorimit të energjisë; një komponent i sistemeve që sigurojnë kontrollin natyror të përmbytjeve.
Ekonomi:
- Kursen para: trajtimet specifike të kompostit dhe plehut janë më kosto efektive se sistemet dhe trajtimet e tjera që nuk përdorin kompost dhe pleh
- Redukton përdorimin/kostot e ujit dhe energjisë
- Redukton përdorimin/kostot e plehrave sintetike dhe pesticideve
- Redukton kostot e infrastrukturës ujore
Energji:
- Redukton përdorimin e energjisë që lidhet me transportin e ujit dhe prodhimin e plehrave dhe pesticideve sintetike
Tokë:
- Përqon dhe thith shiun që bie, duke reduktuar rrjedhjen dhe humbjet e sedimentit të lidhur.
- Ofron një mjedis ku farat mund të mbijnë dhe të rriten për të mbajtur tokat në vend.
- Përmirëson vetitë fizike, biologjike dhe kimike të tokës.
- Rrit lëndën organike të tokës.
- Redukton erozionin.
- Ushqen rrjetën ushqimore të tokës, bakteret, kërpudhat dhe organizmat e tjerë që transformojnë dhe çlirojnë lëndë ushqyese nga lënda organike.
Ku është kompostimi sot në Kosovë?
- Në Kosovë, ka disa iniciativa private dhe publike për kompostim, por këto nuk janë të shumta dhe ende nuk ka një infrastrukturë të zhvilluar të impianteve të dedikuara për kompostim në nivel kombëtar.
- Skema e Kompostimit për Parkun Gërmia dhe Zonat e Gjelbërta Publike të Prishtinës është një projekt pilot, i pari i këtij lloji në Kosovë, i cili synon të krijojë infrastrukturën për menaxhimin e mbeturinave organike për Komunën e Prishtinës përmes kompostimit, si një proces miqësor ndaj mjedisit.
- Kapaciteti operativ i Impiantit të Kompostimit parashikon përpunimin e rreth 3000 metër kub mbetje organike në vit, me potencial për të zgjeruar kapacitetin në të ardhmen.
Konkluzion
Kompostimi ka një rëndësi të jashtëzakonshme për Kosovën dhe për mjedisin në përgjithësi. Kompostimi është një mjet i fuqishëm për të zvogëluar ndotjen dhe për të rritur gjelbërimin në Kosovë. Duke promovuar praktikat e kompostimit të plehrave organike, Kosova mund të përmirësojë cilësinë e tokës, të rrisë prodhimin bujqësor dhe të kontribuojë në qëndrueshmërinë e mjedisit. Investimi në infrastrukturë dhe edukim për kompostim do të sjellë përfitime afatgjatë për mjedisin, ekonominë lokale dhe shëndetin publik në Kosovë.
Rekomandime:
- Edukimi dhe ndërgjegjësimi i publikut: Organizimi i fushatave të edukimit dhe ndërgjegjësimit të publikut për rëndësinë e kompostimit dhe përfitimet e tij për mjedisin dhe bujqësinë.
- Infrastruktura e kompostimit: Investimi në infrastrukturë për të lehtësuar procesin e kompostimit, duke përfshirë stacione kompostimi publike dhe ndihmë për komunitetet lokale për të filluar dhe ruajtur kompostin.
- Legjislacion dhe politika: Zhvillimi dhe zbatimi i politikave dhe ligjeve që promovojnë dhe mbështesin praktikat e kompostimit në nivel qeveritar dhe lokal.
- Iniciativa të përbashkëta dhe bashkëpunimi: Bashkëpunimi me organizatat jo-qeveritare, bizneset dhe universitetet për të zhvilluar inovacione dhe projekte të përbashkëta për të përmirësuar praktikat e kompostimit në Kosovë.
- Mbështetja për fermat dhe blegtoritë: Ndihma dhe mbështetje për fermat dhe blegtoritë për të ndërtuar dhe menaxhuar sisteme të veta kompostimi për të zvogëluar mbetjet dhe për të prodhuar plehra organike për tokën e tyre.
Referencat:
[1] U.S. Environmental Protection Agency. (n.d.). Composting: Aids Climate Adaptation and Resilience. Retrieved from Composting | US EPA.
[2] U.S. Environmental Protection Agency. (n.d.). Approaches to Composting. Retrieved from Composting | US EPA
[3] California Department of Resources Recycling and Recovery (CalRecycle). (n.d.). Benefits of Composting and Mulching. Retrieved from https://calrecycle.ca.gov/organics/compostmulch/benefitsof/.
