Vitaminat dhe mineralet janë mikronutrientë të nevojshëm për trupin për të kryer një sërë funksionesh normale. Këto mikroelemente nuk prodhohen nga trupi ynë dhe duhet të merren nga ushqimi që hamë.
Vitaminat
Vitaminat janë substanca organike që në përgjithësi klasifikohen si të tretshme në yndyrë ose të tretshme në ujë.
Vitaminat e tretshme në yndyrë:
- Vitaminat: A, D, E, K
- Treten në yndyrë dhe priren të grumbullohen në trup.
Vitaminat e tretshme në ujë:
- Vitaminat: C dhe kompleksi B (p.sh. vitamina B6, vitamina B12, folati)
- Duhet të treten në ujë përpara se të absorbohen nga trupi dhe nuk mund të ruhen.
- Çdo vitaminë e tretshme në ujë e papërdorur nga trupi humbet kryesisht përmes urinës.
Mineralet
Mineralet janë elementë inorganikë të pranishëm në tokë dhe ujë, të cilët thithen nga bimët ose konsumohen nga kafshët.
- Minerale të njohura: Kalcium, natrium, kalium
- Minerale gjurmë: Nevojiten në sasi shumë të vogla (p.sh. bakër, jod, zink)
Multivitamina
Një dietë e shëndetshme, e cila përfshin shumë fruta, perime, drithëra, proteina të mira dhe yndyrna të shëndetshme, duhet të sigurojë shumicën e lëndëve ushqyese të nevojshme për një shëndet të mirë. Megjithatë, jo të gjithë arrijnë të kenë një dietë të shëndetshme. Multivitaminat mund të luajnë një rol të rëndësishëm kur kërkesat ushqyese nuk plotësohen vetëm nëpërmjet dietës.
Fakte historike dhe interesante
- Kërkesat e sakta të vitaminave kanë qenë të diskutueshme që nga zbulimi i tyre në fund të viteve 1800 dhe fillim të viteve 1900.
- Ishin përpjekjet e kombinuara të epidemiologëve, mjekëve, kimistëve dhe fiziologëve që çuan në kuptimin e sotëm të vitaminave dhe mineraleve.
- Ata dalluan se disa sëmundje shkaktoheshin nga mungesa e vitaminave dhe jo nga infeksione ose toksina, një besim i zakonshëm në atë kohë.
- Kimistët identifikuan strukturën kimike të vitaminave për të përsëritur ato dhe studiuesit përcaktuan sasi specifike të vitaminave të nevojshme për të shmangur sëmundjet e mungesës.
- Në vitin 1912, biokimisti Casimir Funk shpiku termin “vitaminë”, që rrjedh nga “vita” (jetë) dhe “amine” (substancë azotike thelbësore për jetën).
- Funk identifikoi përbërësit ushqyes që mungonin në sëmundjet e mungesës si skorbuti (mungesë e vitaminës C), beri-beri (mungesë e vitaminës B1), pelagra (mungesë e vitaminës B3), dhe rakiti (mungesë e vitaminës D).
Suplementet e vitaminave
Vitaminat merreshin vetëm nga ushqimi deri në vitet 1930, kur suplementet komerciale të disa vitaminave u bënë të disponueshme.
Qeveria e SHBA filloi të forcojë ushqimet me lëndë ushqyese specifike për të parandaluar mangësitë e zakonshme në atë kohë, si shtimi i jodit në kripë për të parandaluar strumën dhe shtimi i acidit folik në produktet e drithërave për të reduktuar defektet e lindjes gjatë shtatzënisë.
Në vitet 1950, shumica e vitaminave dhe multivitaminave ishin në dispozicion për shitje për publikun e gjerë për të parandaluar mangësitë, disa duke marrë një sasi të mirë të marketingut në revista të njohura, të tilla si promovimi i vajit të mëlçisë së merlucit që përmban vitaminë D si “rreze dielli në shishe”.
