HYRJE
Perkufizimi i temes: Katastrofat ekologjike janë ngjarje të papritura dhe të dëmshme që shkaktojnë dëmtime të mëdha në mjedis, ekosisteme dhe jetën e gjallë. Këto ngjarje mund të jenë natyrore, si tërmetet dhe stuhitë, ose të shkaktuara nga aktivitetet njerëzore, si ndotja industriale, derdhjet e naftës dhe aksidentet bërthamore. Ato shpesh kanë pasoja të gjera dhe afatgjata për shëndetin e njeriut, biodiversitetin dhe stabilitetin e ekosistemeve.
Objektiva e raportit: Ky raport ka per qellim te jap informacione te detajuara ne lidhje me katastrofat ekologjike qe kan ndodhur ne bot, te ndergjegjsoj publikun per ndikimin qe kan keto ngjarje ne mjedis dhe te jap rekomandime per menaxhimin e tyre.
Metodologjia: Realizimi i ketij raporti mbeshtetet ne hulumtimet e bera online nga shkrime te ndryshme akademike, artikuj te ndryshem dhe burime tjera te sigurta.
DISA NGA KATASTROFAT EKOLOGJIKE NE BOTE
- “KATËR SËMUNDJET E MËDHA TË NDOTJES” TË JAPONISË.
Figura 1: Nje viktim e semundjes Minamata ne vitin 1973 ne Japoni [1].
Dekada të keqpërdorimit të mbetjeve industriale në Japoni çuan në shpërthime të përsëritura të sëmundjeve serioze per shkak te hedhjes se kadmiumit ne lumin Jinzu nga kompania Mitsui Mining & Smelting ne vitin 1912 dhe hedhjes se metilmerkurit në furnizimet lokale të ujit nga Chisso Corporation dhe Showa Denko ne vitin 1956 dhe 1965. Në 1971 dhe 1973, gjykatat e rrethit i gjetën Chisso dhe Showa Denko plotësisht përgjegjës për sëmundjen Minamata, duke u dhënë viktimave miliona dollarë dëmshpërblim.
- NDOTJA ME NAFTË NË DELTËN E NIGERIT
Figura 2: Djegia e naftes ne një nga zonat kënetore te Deltës së Nigerit, 12 tetor 2004 [1].
Rreth nëntë deri në trembëdhjetë milionë fuçi nafte derdhen në deltën e Nigerit gjatë pesëdhjetë viteve që kur prodhimi tregtar i naftës filloi atje në 1958, kryesisht nga operacionet e naftës në pronësi të përbashkët të Shell dhe qeverisë nigeriane, duke e bërë deltën një nga më zonat e ndotura në botë.
Në vitin 2008, katër fermerë nigerianë ngritën një padi në një gjykatë holandeze kundër Shell, por gjykata hedh poshtë shumicën e pretendimeve. Shell thotë se vetëm një përqindje e vogël e derdhjeve janë nga dështimet e operacioneve dhe se shumica janë shkaktuar nga sabotimet dhe vjedhjet që rrjedhin nga konflikti i brendshëm i vendit.
- DEGRADIMI I AMAZONËS SË EKUADORIT
Figura 3: Nje grop mbeturinash e mbushur me naft te paperpunuar pranë qytetit Amazonian të Sacha, Ekuador, 21 tetor 2003 [1].
Më shumë se katërqind milionë fuçi mbetje toksike të naftës lëshohen në pellgjet ujëmbledhëse nga operacionet e naftës në pyllin tropikal të Amazonës për gati tridhjetë vjet, për të cilat komuniteti indigjen pretendon se shkakton probleme të përhapura shëndetësore.
- LUFTA E PARË E MINERAVE NË PAPUA GUINEA E RE
Figura 4: Lumi Jaba është ende i kontaminuar nga rrjedhjet e minieres që e kanë kthyer shtratin e lumit bakër blu, maj 2010 [1].
Banorët e ishullit Bougainville pretendojnë për shkatërrim mjedisor në shkallë të gjerë nga miniera e bakrit Panguna e konglomeratit global të minierave Rio Tinto, një nga minierat më të mëdha të hapura në botë. Pas hapjes së minierës në vitin 1972, rreth një miliard ton mbetje minerare që përmbajnë squfur, arsenik, bakër, zink, kadmium dhe merkur hidhen në sistemin e lumenjve lokalë, duke e bërë një pjesë prej 40 miljesh të sistemit të vdekur biologjikisht, sipas aktivistë mjedisorë.
- REJA E DIOKSINËS SEVESO E ITALISË
Figura 5: Një katërvjeçare, duke qëndruar me nënën dhe motrën e saj, vuan nga djegiet e shkaktuara nga një re helmuese kimikatesh që u përhap nga një firmë në pronësi zvicerane në vitin 1976 [1].
Një re dioksine nga një aksident në një fabrikë kimike pranë Seveso, Itali, sëmur të paktën dy mijë njerëz dhe bën që tetëdhjetë mijë kafshë të theren për të mos lejuar që helmi të hyjë në zinxhirin ushqimor. Pesë punonjës të uzinës, një degë lokale e prodhuesit zviceran të kozmetikës Givaudan, ndiqen penalisht dhe dënohen, dhe kompanisë i kërkohet të paguajë 20 miliardë lireta (afërsisht 13 milionë dollarë) kompensim pas një marrëveshjeje në vitin 1980. Aksidenti gjithashtu e shtyn Evropën të miratojë Direktivën Seveso në 1982, e cila rregullon prodhimin dhe ruajtjen e materialeve të rrezikshme.
- CIKLONET IDAI DHE KENNETH
Figura 6: Pamje nga shkaterrimet e bera nga ciklonet Idai dhe Kenneth [2].
Në mars 2019, cikloni Idai mori jetën e më shumë se 1000 njerëzve në të gjithë Zimbabvenë, Malavinë dhe Mozambikun në Afrikën Jugore, dhe shkatërroi miliona të tjerë që mbetën të varfër pa ushqim apo shërbime bazë. Rrëshqitjet vdekjeprurëse të dheut morën shtëpi dhe shkatërruan tokën, të korrat dhe infrastrukturën. Cikloni Kenneth mbërriti vetëm gjashtë javë më vonë, duke përfshirë veriun e Mozambikut, duke goditur zonat ku nuk është vërejtur asnjë ciklon tropikal që nga epoka satelitore.
- ZJARRET AUSTRALIANE
Figura 7: Zjarret australiane [2].
Fillimi i vitit 2020 e gjeti Australinë në mes të sezonit të saj më të keq ndonjëherë të zjarreve – pas vitit të saj më të nxehtë në histori, i cili kishte lënë tokën dhe lëndët djegëse jashtëzakonisht të thata. Zjarret kanë djegur më shumë se 10 milionë hektarë, kanë vrarë të paktën 28 njerëz, kanë rrafshuar me tokë komunitete të tëra, kanë marrë shtëpitë e mijëra familjeve dhe kanë lënë miliona njerëz të prekur nga një mjegull e rrezikshme tymi. Më shumë se një miliard kafshë vendase janë vrarë dhe disa lloje dhe ekosisteme mund të mos rimëkëmben kurrë.
- THATËSIRA E AFRIKËS LINDORE
Figura 8: Thatesira ne Afrik [2].
Temperaturat e larta të detit, të lidhura me ndryshimet klimatike, kanë dyfishuar mundësinë e thatësirës në rajonin e Bririt të Afrikës. Thatësirat e mëdha në 2011, 2017 dhe 2019 kanë zhdukur vazhdimisht të mbjellat dhe bagëtinë. Thatësirat kanë lënë 15 milionë njerëz në Etiopi, Kenia dhe Somali në nevojë për ndihmë, megjithatë përpjekja për ndihmë është financuar vetëm 35 për qind. Njerëzit kanë mbetur pa mjete për të vënë ushqim në tavolinën e tyre dhe janë detyruar të largohen nga shtëpitë e tyre. Miliona njerëz po përballen me mungesë akute të ushqimit dhe ujit.
- PËRMBYTJET E AZISË JUGORE
Figura 9: Pamje nga permytjet ne Azi [2].
Përmbytjet vdekjeprurëse dhe rrëshqitjet e dheut kanë detyruar 12 milionë njerëz të largohen nga shtëpitë e tyre në Indi, Nepal dhe Bangladesh. Në disa vende përmbytjet ishin më të këqijat për gati 30 vjet, një e treta e Bangladeshit ishte nën ujë. Ndërsa disa përmbytje priten gjatë sezonit të musonit, shkencëtarët thonë se shirat e musonit në rajon po intensifikohen nga rritja e temperaturave të sipërfaqes së detit në Azinë Jugore.
- KORRIDORI I THATË NË AMERIKËN QENDRORE
Figura 10: Nje person duke mbajtur ne dor nje miser te that [2].
Një periudhë El Ni ño, e ngarkuar nga kriza klimatike, e ka çuar Korridorin e Thatë të Amerikës Qendrore në vitin e 6-të të thatësirës. Guatemala, Hondurasi, El Salvadori dhe Nikaragua po shohin sezonet e tyre tipike të thata tre-mujore të zgjatura në gjashtë muaj ose më shumë. Shumica e të korrave kanë dështuar, duke lënë 3.5 milionë njerëz, shumë prej të cilëve mbështeten në bujqësi si për ushqim ashtu edhe për jetesë, në nevojë për ndihmë humanitare dhe 2.5 milionë njerëz janë të pasigurt per furnizimet ushqimore.
- ZJARRET E NAFTËS NË KUVAJT
Figura 11: Një zjarrfikës i paidentifikuar ecën nëpër një ferr zjarri, tymi dhe uji më 6 gusht 1991, në fushën e naftës ne Kuvajt [3].
Duke kërkuar hakmarrje për humbjen e tij të afërt, Saddam Hussein urdhëroi trupat irakiane që tërhiqeshin për t’i vënë zjarrin rreth 650 puseve të naftës kuvajtiane në fund të Luftës së Gjirit Persik të vitit 1991. Shtyllat e tymit me vaj u hodhën lart në qiell, duke errësuar diellin dhe duke e bërë të vështirë frymëmarrjen për ata që dilnin jashtë. Në kohën kur u shuan flakët e fundit atë nëntor, rreth 1 miliard deri në 1.5 miliardë fuçi naftë ishin derdhur dhe më shumë se 100 njerëz kishin vdekur, duke përfshirë 92 ushtarë senegalezë, avioni transportues i të cilëve u rrëzua në qiellin e nxirë nga tymi.
- SHPERTHIMI VULLKANIK NE INDONEZI
Figura 12: Shperthim vullkanik ne Indonezi [4].
Një pamje ajrore e shtëpive të mbuluara me hi vullkanik pas shpërthimit të vullkanit të malit Merapi në Magelang, provincën Java Qendrore, Indonezi, më 13 mars 2023.
- THATESIRA EKSTREME NE KATALONJE
Figura 13: Një burrë duke ecur në tokën e plasaritur të rezervuarit Baells, në fshatin Cersc, në rajonin Bergueda, Spanjë, më 14 mars 2023 [4].
Furnizimi me ujë të pijshëm ka rënë në nivelin më të ulët që nga viti 1990 për shkak të thatësirës ekstreme në Katalonjë.
- DERDHJA E TANKERIT AMOCO CADIZ TË FRANCËS
Figura 14: Punëtorët pastrojnë një plazh përgjatë brigjeve të Brittany, Francë, pasi një cisternë nafte u rrëzua në 1978 [1].
Një cisternë Amoco derdh rreth dy milionë fuçi naftë në brigjet e Francës, duke ndotur rreth dyqind milje të vijës bregdetare dhe duke dëmtuar jetën e egër. Fatkeqësia ndodh vetëm një muaj pas një takimi të nënshkruesve të Konventës Ndërkombëtare për Parandalimin e Ndotjes nga Anijet (MARPOL) që kishte për qëllim zgjerimin e kërkesave të sigurisë për cisternat për të zvogëluar gjasat e ndotjes
- RRJEDHJA E GAZIT CIANID BHOPAL TË INDISË
Figura 15: Një njëmbëdhjetë vjeçar i lindur me gjashtë gishta në të dy duart eshte dëshmi e defekteve të lindura të shkaktuara nga ndotja e trashëguar nga fabrika e pesticideve të Union Carbide në Bhopal [1].
Rrjedhja e gazit metil izocianat nga një fabrikë kimike e operuar nga kompania amerikane Union Carbide në Bhopal, Indi, vret të paktën katër mijë njerëz, sëmuren rreth gjysmë milioni njerëz dhe i lë të mbijetuarit me sëmundje të shumta shëndetësore, duke përfshirë verbërinë, probleme kronike të frymëmarrjes. dhe defektet e lindjes.
- FATKEQËSIA BËRTHAMORE E ÇERNOBILIT
Figura 16: Nje puntor duke matur nivelet e rrezatimit pas shperthimit [1].
Një shpërthim i reaktorit në termocentralin bërthamor të Çernobilit në Ukrainën Sovjetike në vitin 1986 – që vjen shtatë vjet pas një shkrirjeje të pjesshme në impiantin bërthamor të Tri Mile Island të Pensilvanisë – mjegullon të ardhmen e energjisë bërthamore në mbarë botën. Fatkeqësia e Çernobilit vret drejtpërdrejt tridhjetë e një njerëz, megjithëse vlerësimet për numrin e vdekjeve afatgjata ndryshojnë shumë, nga vlerësimi i Organizatës Botërore të Shëndetësisë për pesë mijë vdekje deri tek Greenpeace prej nëntëdhjetë mijë. Si përgjigje, më shumë se 110 vende nënshkruajnë Konventën për Njoftimin e Hershëm të Aksidentit Bërthamor, një traktat që kërkon njoftimin për çdo aksident të mundshëm bërthamor ndërkufitar.
- DERDHJA E CIANIDIT NË RUMANI
Figura 17: Pasojat e cianidit ne boten ujore ne bregun e lumit Tisa, 12 Shkurt 2000 [1].
Miniera e arit Baia Mare në Rumani derdh më shumë se tridhjetë e katër milionë litra cianid në lumenjtë Lupes, Somes, Tisa dhe Danub. Derdhja shkatërron jetën ujore dhe bimore për dhjetëra milje, duke prekur industritë lokale të peshkimit dhe duke penguar aksesin në ujë të pijshëm për banorët e Serbisë, Hungarisë, Rumanisë dhe Bullgarisë për disa muaj.
- HEDHJA E MBETJEVE TOKSIKE NË BREGUN E FILDISHTË
Figura 18: Ekspertët pastrojnë substancat kimike toksike të hedhura në fshatin Akuedo të Bregut të Fildishtë, 18 shtator 2006 [1].
Tregtari holandez i naftës Trafigura transporton katërqind ton mbetje toksike të përbërë nga sode kaustike dhe mbetje nafte nga Amsterdami në Abidjan, duke i hedhur ato në sistemin e mbetjeve të qytetit të Fildishtë. Vdekja e shtatëmbëdhjetë njerëzve dhe sëmundjet e rreth njëqind mijë njerëzve janë të lidhura me hedhjen e mbeturinave.
- ZJARRET E AMAZONËS
Figura 19: Një zjarr i ndezur ilegalisht digjet në pyllin e Amazonës, në jug të Novo Progresso në shtetin Para, Brazil, më 15 gusht 2020 [1].
Zjarret rekord në pyjet tropikale të Amazonës në Brazil nxjerrin në pah shqetësimet në rritje për shpyllëzimin dhe zhvillimin e Amazonës. Zjarret atje shpesh vihen qëllimisht për qëllime bujqësore, por ndonjëherë u shmangen kufijve të synuar. Zjarret në 2019 dhe 2020 janë veçanërisht intensive, me mbi tetëdhjetë mijë zjarre të raportuara dhe më shumë se tre milionë hektarë të djegur, një zonë më e madhe se shteti i Massachusetts. Presidenti brazilian Jair Bolsonaro, i cili kritikët thonë se ka lejuar shtimin e shpyllëzimeve, fillimisht refuzon ndihmën globale , por më vonë pranon 12 milionë dollarë nga Mbretëria e Bashkuar.
KONKLUZION
Në përfundim, raportet për katastrofat ekologjike luajnë një rol thelbësor në trajtimin e një prej sfidave më të mëdha globale të kohës sonë. Duke ofruar informacion të detajuar dhe analiza të mirëfillta, këto raporte ndihmojnë në rritjen e ndërgjegjësimit publik dhe në informimin e politikëbërësve për të ndërmarrë masa parandaluese dhe të menjëhershme. Ato theksojnë rëndësinë e veprimeve të qëndrueshme dhe të bazuara në prova për të mbrojtur mjedisin dhe për të garantuar shëndetin dhe mirëqenien e njerëzve.
REKOMANDIME: Sugjerohet zvogëlimi i emisioneve të gazrave serr, dhe perdorimi i burimeve te rinovueshme, perforcimi i marreshjeve nderkombetare, investimi në projekte për mbrojtjen dhe restaurimin e pyjeve tropikale, dhe ekosistemeve të tjera të rëndësishme për biodiversitetin global, promovimi i praktikave bujqesore te qendrueshme, rritja e ndergjegjesimit dhe edukimi ne nivel global, pergaditja dhe reagimi ndaj emergjencave, zvogelimi i shkarkimeve industriale ne ekosisteme ujore.
Referencat:
[1] https://www.cfr.org/timeline/ecological-disasters
[2] https://www.oxfam.org/en/5-natural-disasters-beg-climate-action#:~:text=However%2C%20we%20are%20currently%20witnessing,flooding%20in%20south%2Deast%20Asia
[3] https://www.history.com/news/7-deadly-environmental-disasters
[4] https://www.aljazeera.com/gallery/2023/12/27/natural-disasters-that-plagued-the-world-in-2023
You can be a #ClimateChanger
ÇDO VEPRIM I VOGËL QË BËJMË PËR TË LUFTUAR NDRYSHIMET KLIMATIKE ËSHTË NJË HAP DREJT PARANDALIMIT TË KATASTROFAVE EKOLOGJIKE. DUKE VEPRUAR SOT PËR NDRYSHIMET KLIMATIKE, NE PO NDËRTOJMË NJË BOTË KU FËMIJËT TANË DO TË JETOJNË NË HARMONI ME NATYRËN, DUKE SHMANGUR KATASTROFAT EKOLOGJIKE DHE DUKE RUAJTUR MREKULLITË E PLANETIT TONË.
