HYRJE

PERKUFIZIMI I TEMES: Ngrohja globale ka shkaktuar një rritje të vazhdueshme të temperaturës së oqeaneve, e cila ndikon ndjeshëm në ekosistemet detare. Ky fenomen prek florën detare duke shkaktuar zbardhjen e koraleve dhe zhdukjen e algave, dhe faunën detare duke detyruar peshqit dhe gjallesat e tjera të migrojnë në ujëra më të ftohta ose të përballen me zhdukje. Ndryshimet kërcënojnë biodiversitetin dhe kanë pasoja ekonomike dhe sociale për industrinë e peshkimit dhe turizmin detar, duke kërkuar masa urgjente për mbrojtjen dhe ruajtjen e këtyre ekosistemeve të rëndësishme.

OBJEKTIVI: Qëllimi i ketij raporti eshte te analizohen dhe të dokumentohen ndikimet e rritjes së temperaturës së oqeaneve në florën dhe faunën detare, për të kuptuar ndryshimet ekologjike, ekonomike dhe sociale që shkaktohen nga ky fenomen dhe për të identifikuar strategji efektive për mbrojtjen dhe ruajtjen e ekosistemeve detare.

METODOLOGJIA: Realizimi i këtij raporti mbështetet në hulumtimet e bëra online nga shkrime të ndryshme akademike, artikuj të ndryshem dhe burime tjera të sigurta.

PSE PO NGROHEN OQEANET?

Që nga fillimi i Revolucionit Industrial disa qindra vjet më parë, njerëzit kanë djegur sasi masive të lëndëve djegëse fosile ; prerë pjesë të mëdha të pyjeve ; dhe ndërmori shumë aktivitete të tjera që pompojnë dioksidin e karbonit që kap nxehtësinë në atmosferën e Tokës.

Vetëm rreth një përqind e gjithë asaj nxehtësie të bllokuar ka qëndruar në atmosferë, por ka pasur një efekt të madh, duke ngrohur ajrin nga sipërfaqja e Tokës me rreth 1°F (0.6°C) mesatarisht gjatë dy shekujve të fundit.

Shumica e pjesës tjetër të nxehtësisë së bllokuar është zhytur në oqeanet e mëdha të planetëve. Që nga vitet 1970, oqeanet kanë thithur më shumë se 90 për qind të të gjithë energjisë së tepërt të nxehtësisë të bllokuar nga CO _2 . Për shkak se oqeanet janë të mëdha dhe për shkak se uji kërkon shumë më tepër energji për t’u ngrohur sesa ajri, kjo përkthehet në një rritje të temperaturës prej pak më shumë se një gradë Fahrenheit , mesatarisht, gjatë shekullit të kaluar.

Por ngrohja po përshpejtohet. Pjesa e sipërme e oqeanit po ngrohet rreth 24 për qind më shpejt sesa disa dekada më parë , dhe kjo normë ka të ngjarë të rritet në të ardhmen.

Figura 1: Ngrohja e oqeanit [4].

REKORDI ME I LART I REGJISTRUAR I TEMPERATURAVE TE OQEANEVE

Temperatura mesatare globale e sipërfaqes së detit arriti një rekord të lartë të të gjitha kohërave prej 69.73 gradë Fahrenheit më 31 korrik 2023, sipas një grupi të dhënash të mbajtura nga Copernicus, komponenti i vëzhgimit të Tokës i programit Hapësinor të Bashkimit Evropian.

Përveç rekordit ditor më 31 korrik, temperatura mujore e sipërfaqes së detit për korrikun ishte korriku më i nxehtë i regjistruar, “deri tani”, tha Copernicus. Anomalia për korrikun, e cila është një matje e ndryshimit midis temperaturës së sipërfaqes së detit dhe mesatares afatgjatë për atë muaj, ishte 0.92 gradë Fahrenheit, sipas Copernicus.

FAKTORET QE NDIKOJN NE RRITJEN E TEMPERATURAVE TE OQEANEVE

Këto temperatura rekord të sipërfaqes së detit lindin nga faktorë të shumtë, duke përfshirë modelin e motit El Niño, i cili aktualisht është në fuqi.

Por ngrohja globale po kontribuon gjithashtu. “Do të ishte pothuajse e pamundur të arrihen këto temperatura të oqeanit pa rritjen e shtuar të gazeve serrë nga djegia e karburanteve fosile dhe aktivitetet e tjera njerëzore.

Emetimet e dioksidit të karbonit të shkaktuara nga njeriu po ndikojnë në oqean në tre mënyra kryesore:

• Ngrohja. Gazrat serrë në atmosferë bllokojnë energjinë nga dielli. Oqeani thith shumë nga kjo energji, duke bërë që ujërat e oqeanit të ngrohen. Ujërat më të ngrohta gjithashtu kontribuojnë në rritjen e nivelit të detit.
• Acidifikimi. Thithja e oqeanit e dioksidit të karbonit nga atmosfera po ndryshon pH-në e oqeanit, duke e bërë ujin e detit më acid.
• Nivele të ulëta të oksigjenit. Uji i ngrohtë nuk mund të mbajë aq oksigjen sa uji i ftohtë. 
•  

SQARIM: El Niño dhe La Niña janë fenomene të natyrshme që prishin modelet e motit në mbarë botën. Gjatë El Niño temperaturat e sipërfaqes së oqeanit të Oqeanit Paqësor janë më të larta se normalja. Gjatë Gjatë La Niña, homologu i saj më i ftohtë, temperaturat e oqeanit janë më të ulëta se normalja.

SI PO NDIKON NDRYSHIMI I KLIMËS NË OQEANIN BOTËROR?

• Rritja e nivelit te detit: Rritja e nivelit të detit është përshpejtuar në dekadat e fundit për shkak të rritjes së humbjes së akullit në rajonet polare të botës. Të dhënat e fundit nga Organizata Botërore Meteorologjike tregojnë se niveli mesatar global i detit arriti një rekord të ri në vitin 2021, duke u rritur mesatarisht 4.5 milimetra në vit gjatë periudhës 2013-2021.  Së bashku me intensifikimin e cikloneve tropikale, rritja e nivelit të detit ka përkeqësuar ngjarjet ekstreme si stuhitë vdekjeprurëse dhe rreziqet bregdetare si përmbytjet, erozioni dhe rrëshqitjet e dheut, të cilat tani parashikohet të ndodhin të paktën një herë në vit në shumë vende. Ngjarje të tilla ndodhën historikisht një herë në shekull.
• Valët e të nxehtit detar: Valët e të nxehtit detar janë dyfishuar në frekuencë dhe janë bërë më të qëndrueshme, më intensive dhe më të gjera. IPCC thotë se ndikimi njerëzor ka qenë nxitësi kryesor i rritjes së nxehtësisë së oqeanit të vërejtur që nga vitet 1970.  Shumica e valëve të të nxehtit ndodhën midis 2006 dhe 2015, duke shkaktuar zbardhjen e gjerë të koraleve dhe degradimin e shkëmbinjve. Në vitin 2021, gati 60 për qind e sipërfaqes së oqeanit botëror përjetoi të paktën një periudhë të valëve të të nxehtit detar. Programi i OKB-së për Mjedisin thotë se çdo shkëmbinj nënujorë koralorë në botë mund të zbardhet deri në fund të shekullit nëse uji vazhdon të ngrohet. 
• Humbja e biodiversitetit detar: Rritja e temperaturave rrit rrezikun e humbjes së pakthyeshme të ekosistemeve detare dhe bregdetare . Sot, janë vërejtur ndryshime të gjera, duke përfshirë dëmtimin e shkëmbinjve koralorë dhe mangrove që mbështesin jetën në oqean, dhe migrimin e specieve në gjerësi dhe lartësi më të larta ku uji mund të jetë më i freskët. 

Disa peshq, si harenga dhe barku i bardhë, po lëvizin drejt rajoneve polare në kërkim të ujit më të freskët. Ngrohja e papritur mund t’i shkatërrojë këto peshkime. Ata kanë nevojë për temperatura të qëndrueshme të ujit brenda intervaleve specifike për të pjellur dhe mbajtur popullata të shëndetshme.

Peshq të tjerë, si krapi i zi i detit, po largohen nga zonat bregdetare në ujëra më të thella, gjë që mund të çojë më tej padrejtësitë mjedisore. Kjo mund të ketë një efekt të thellë tek peshkatarët artizanë të shkallës së vogël, të cilët nuk kanë anije të pajisura për distanca më të gjata, peshkim në ujëra të thella—duke thelluar pabarazitë midis komuniteteve bregdetare me burime të pamjaftueshme dhe industrisë në shkallë të gjerë.

Llojet që jetojnë ose pjellin në habitatet bregdetare, si pyjet e mangrove dhe shkëmbinjtë koralorë, mund të vdesin. Për shembull, ngjarjet e zbardhjes së koraleve nga uji i ngrohtë dhe i acidifikuar janë gjetur se ndikojnë në sjelljen dhe ushqimin e peshqve të shkëmbinjve si flutura, të cilat nga ana tjetër ndikojnë në jetën e egër përreth dhe në dinamikën e të gjithë ekosistemit.

Llojet që tashmë jetojnë në ujëra të thella dhe të ftohta po zhduken. Kolapsi i peshkimit të gaforreve të borës në Alaskë në fillim të këtij viti kishte shkaqe komplekse, por NOAA konfirmon se faktorët që lidhen me “kushtet e valës së të nxehtit”, madje aq i thellë sa fundi i oqeanit në Detin Bering, kontribuan në vdekjen.

NDIKIMET E TJERA:

• Ndikimet në Peshkimin Detar: Peshkimi detar komercial dhe rekreativ në disa rajone janë në rrezik të lartë nga ndryshimet e klimës në madhësinë dhe shpërndarjen e popullatave të peshqve. Disa lloje peshqish kanë ndryshuar tashmë shtrirjen e tyre gjeografike në përgjigje të ndryshimeve klimatike. Ndryshimet klimatike po ndikojnë gjithashtu në kohën e ngjarjeve sezonale, të cilat mund të ndikojnë në peshkim. Për shembull, disa lloje, të tilla si levreku me vija, po pjellin më herët gjatë vitit. Kjo do të thotë që kapjet mund të arrijnë kulmin më herët se normalja. Peshkimi do të duhet të përshtatet me ndryshime të tilla ose të rrezikojë zvogëlimin e kapjeve dhe humbjen e të ardhurave, gjë që gjithashtu mund të rrisë çmimet për konsumatorët. 
• Mjedisi detar dhe Ekonomia: Shumë industri amerikane varen nga oqeani. Që nga viti 2019, pothuajse 2.4 milionë amerikanë kishin punë në lidhje me oqeanin në fusha duke përfshirë peshkimin, ndërtimin, turizmin, pasuritë e paluajtshme, shërbimin ushqimor dhe transportin. Oqeani Atlantik dhe Paqësor janë të dy kanalet kryesore tregtare për importimin dhe eksportimin e mallrave. Shtetet e Bashkuara nxjerrin gjithashtu naftë, gaz, rërë dhe zhavorr nga oqeani. Oqeani ofron gjithashtu shumë përfitime që janë më të vështira për t’u matur në terma ekonomikë. Këto quhen shërbime të ekosistemit . Ruajtja e karbonit, filtrimi i ujit dhe mbrojtja e vijës bregdetare janë vetëm disa nga shërbimet e shumta të ekosistemit që ofron oqeani.  

ÇFARË MUND TË BËJME NE?

Ne mund të ndihmojmë në reduktimin e ndikimit të ndryshimeve klimatike në mjedisin detar në shumë mënyra, duke përfshirë sa vijon: 

• Përshtatni menaxhimin e peshkimit. Profesionistët e peshkimit dhe zyrtarët qeveritarë mund t’i ndihmojnë njerëzit të përshtaten me ndryshimet klimatike duke ndryshuar politikat dhe praktikat për të shmangur mbipeshkimin dhe për të ruajtur ekosistemet detare të shëndetshme. 
• Reduktoni përdorimin e energjisë. Të gjithë mund të ndërmarrin hapa për të ulur emetimet e karbonit , gjë që mund të ndihmojë në uljen e ngrohjes dhe acidifikimit të oqeanit. 
• Blini në mënyrë të qëndrueshme. Planifikoni vaktet tuaja me ushqim deti të korrur në mënyrë të qëndrueshme për të mbajtur ekosistemet e oqeanit të shëndetshëm
• Rikrijo me përgjegjësi. Ndihmoni në mbrojtjen e shkëmbinjve koralorë . Kur lundroni me varkë, kini kujdes që të mos lejoni që spiranca të dëmtojë shkëmbinjtë koralorë ose shtretërit e barit të detit. Asnjëherë mos prekni shkëmbinj nënujorë koralorë kur zhyteni ose zhyteni me snorkeling. Gjithashtu shmangni përdorimin e kremrave kundër diellit që përmbajnë kimikate që mund të dëmtojnë jetën detare.

FAKTE MBI TEMËN:

• Që nga vitet 1970, oqeanet kanë thithur më shumë se 90 për qind të të gjithë energjisë së tepërt të nxehtësisë të bllokuar nga CO _2 . 
• Pjesa e sipërme e oqeanit po ngrohet rreth 24 për qind më shpejt sesa disa dekada më parë , dhe kjo normë ka të ngjarë të rritet në të ardhmen
• Temperatura mesatare globale e sipërfaqes së detit arriti një rekord të lartë të të gjitha kohërave prej 69.73 gradë Fahrenheit më 31 korrik 2023 , sipas një grupi të dhënash të mbajtura nga Copernicus, komponenti i vëzhgimit të Tokës i programit Hapësinor të Bashkimit Evropian.
• Rritja e temperaturave rrit rrezikun e humbjes së pakthyeshme të ekosistemeve detare dhe bregdetare.

KONKLUZION: Rritja e temperaturës së oqeaneve për shkak të ngrohjes globale ka një ndikim të thellë dhe të shumëanshëm në florën dhe faunën detare. Ekosistemet delikate, si reefet koralore, përballen me zbardhje dhe zhdukje, ndërsa shumë specie detare janë të detyruara të migrojnë ose përballen me zhdukje. Këto ndryshime kanë pasoja të rënda për biodiversitetin, industrinë e peshkimit dhe turizmin detar, duke kërcënuar jetesën e komuniteteve që varen nga këto ekosisteme.

REKOMANDIME: Sugjerohet të zbatojmë strategji efektive të ruajtjes dhe të bashkëpunojmë në nivel ndërkombëtar për të zbutur ngrohjen globale dhe për të mbrojtur ekosistemet detare. Veprimet e menjëhershme dhe të koordinuara janë thelbësore për të siguruar që oqeanet tona të mbeten të gjalla dhe të qëndrueshme për brezat e ardhshëm.

Referencat:

[1] https://www.nationalgeographic.com/environment/article/critical-issues-sea-temperature-rise

[2] https://www.cnbc.com/2023/08/16/record-ocean-temperatures-why-they-happen-how-they-hurt.html

[3] https://www.un.org/en/climatechange/science/climate-issues/ocean-impacts

[4] https://www.worldwildlife.org/stories/what-record-high-ocean-temperatures-could-mean-for-marine-life-and-people

[5] https://www.epa.gov/climateimpacts/climate-change-impacts-ocean-and-marine-resources#:~:text=For%20example%2C%20plankton%E2%80%94tiny%20organisms,food%20shortages%20when%20this%20happens.