Nga Platforma360
Në një kohë kur ndryshimet klimatike po e bëjnë ujin një nga burimet më të çmuara dhe më të kërcënuara në botë, Kosova përballet me sfida serioze në menaxhimin e burimeve të saj ujore. Vendi ka burime të kufizuara, të ndjeshme ndaj ndikimeve klimatike dhe të ndara në mënyrë të pabarabartë nëpër territor. Në këtë kontekst, Liqeni i Ujmanit del në pah jo vetëm si burim natyror, por si një pikë kyçe e sigurisë, energjisë dhe zhvillimit ekonomik të Kosovës.
Konteksti klimatik dhe mungesa strukturore e ujit
Sipas të dhënave të Ministrisë së Mjedisit, Planifikimit Hapësinor dhe Infrastrukturës (MMPHI), territori i Kosovës ka një sipërfaqe ujëmbledhëse topografike prej 11,645 km², ndërsa vëllimi total i ujit të grumbulluar në akumulacionet ekzistuese është vetëm 569.69 milion m³ (sipas dokumenteve strategjike të sektorit të ujit, 2021).
Këto të dhëna tregojnë për një gjendje të brishtë në raport me burimet ujore, sidomos në një kontekst klimatik gjithnjë e më të paqëndrueshëm. Ndikimet e pritshme përfshijnë zvogëlimin e reshjeve, tharjen e burimeve natyrore dhe rritjen e konkurrencës për ujë ndërmjet sektorëve bujqësorë, industrialë dhe konsumatorëve të përditshëm.
Ujmani – një liqen që mban gjallë gjysmën e vendit
Ndër akumulacionet më të rëndësishme në Kosovë, Liqeni i Ujmanit (i njohur gjithashtu si Liqeni i Gazivodës) është më i madhi dhe më strategjiku. Ky liqen artificial u ndërtua në fund të viteve 1970 dhe ka një sipërfaqe prej 11.9 km², me një vëllim afërsisht 390 milion m³ ujë. Ai shtrihet kryesisht në territorin e Kosovës, ndërsa një pjesë më e vogël ndodhet në territorin e Serbisë.
Duke u bazuar në të dhënat e KOSTT dhe raportet e Kompanisë Rajonale të Ujësjellësit “Mitrovica”, ky liqen furnizon me ujë të pijshëm më shumë se 500,000 banorë, përfshirë komunat Mitrovica e Jugut dhe e Veriut, Zveçani, Vushtrria, Drenasi, Skenderaj dhe një pjesë të Prishtinës.
Një burim për energji, industri dhe jetë
Përtej furnizimit me ujë për popullatën, Ujmani është kyç për ekonominë dhe sektorin e energjisë. Liqeni shërben për ftohjen e termocentraleve “Kosova A” dhe “Kosova B”, të cilët përbëjnë pjesën më të madhe të prodhimit të energjisë elektrike në Kosovë. Një ndërmarrje tjetër që varet nga ky liqen është hidrocentrali i Vallaçit, me kapacitet prodhimi prej 32 megavatësh, që kontribuon në diversifikimin e burimeve të energjisë në vend.
Gjithashtu, sipas dokumenteve të Trepçës dhe raportimeve nga Ministria e Ekonomisë, ndërmarrjet industriale si “Trepça” dhe “Ferronikeli” varen nga uji i Ujmanit për proceset e tyre teknologjike. Çdo ndërprerje në furnizim me ujë nga ky burim mund të ketë pasoja të menjëhershme për ekonominë vendore dhe zinxhirin e punësimit.
Burime të kufizuara, rreziqe të mëdha
Kosova ka burime të kufizuara të ujit nëntokësor, të cilat ndodhen kryesisht në pjesën perëndimore të vendit. Sipas Strategjisë së Ujit 2020–2027 të MMPHI-së, këto burime nuk mjaftojnë për të përballuar nevojat në rritje të popullatës dhe industrisë. Në këtë situatë, burimet sipërfaqësore si Ujmani janë shpëtimtarë – por edhe pika të ndjeshme gjeopolitike.
Rëndësia strategjike e Liqenit të Ujmanit është theksuar shpesh nga ekspertët e sigurisë dhe mjedisit, pasi çdo cenim i kontrollit mbi këtë burim ka pasoja të drejtpërdrejta për gjysmën e vendit, në aspektin e furnizimit me ujë, energji dhe stabilitet social.
Uji si element i sigurisë kombëtare
Në një botë që po lëviz drejt krizave klimatike dhe mjedisore gjithnjë e më të thella, kontrolli, menaxhimi dhe mbrojtja e burimeve ujore nuk janë më çështje teknike, por thelbësisht politike dhe strategjike. Liqeni i Ujmanit është shumë më tepër se një akumulacion uji – ai është garancia për jetë dhe zhvillim në Kosovë.
Duke e përmbyllur me një konstatim të thjeshtë, por të fuqishëm:
Kush e kontrollon Ujmanin, kontrollon edhe gjysmën e Kosovës – në kuptimin më të plotë të fjalës.
Burime të përdorura:
Strategjia e Sektorit të Ujit 2020–2027, MMPHI
Raporte të KOSTT dhe KRU Mitrovica
Dokumentet e ndërmarrjeve Trepça dhe Ferronikeli
Raportet për ndikimin e ndryshimeve klimatike në Ballkanin Perëndimor (UNDP, 2022)
Analiza e ujërave nëntokësore, Instituti Hidrometeorologjik i Kosovës (IHMK)
